چکیده و خلاصه

مقدمه کتاب حاضر با رویکرد آموزشی برای استفاده طلاب علوم دینی فراهم آمده پیش از ورود به بحث لازم است از مفاهیم اصلی کتاب درکی یکسان داشته باشیم. پس باید در باره اخلاق و زیر مجموعه‌‌های آن که در آینده مطرح می‌‌شود با هم گفتگو کنیم. اخلاق از نظر لغوی جمع خُلق یا خُلُق است که هر دو در لغت به معنی خوی و طبع به کار رفته‌‌اند. علمای اخلاق این واژه را با کمی تغییر در علم اخلاق به کار برده‌‌ و از آن اصطلاح جدیدی ساخته‌‌اند. در اصطلاح علم اخلاق، به ملکات نفسانی خُلق گفته می‌‌شود. منظور از ملکات در این علم، صفات ثابت و ماندگار نفسانی است. نفس انسان دارای دو گونه صفت است: صفات زودگذر و ناپایدار و صفات مانا و پایدار. صفات زودگذر مثل حالاتی که در پی عوامل درونی از قبیل سنجش و تفکر یا تحت تأثیر عوامل بیرونی چون صحنه‌‌های هیجانی و مواعظ بلیغ به طور دفعی در انسان پیدا می‌‌شود و اگر برای تثبیت آن‌‌ها در میدان عمل اقدامی نشود، پس از دور شدن از حوزة تأثیر آن عوامل، به تدریج کم رنگ شده و در یک دورة کوتاه زمانی از بین می‌‌روند. مثلا انسان در صحنه درگیری و بحبوحه کارزار چون اقدامات شجاعانة دلیران یا کارهای غیر انسانی متجاوزان را می‌‌بیند در یک فرایند سریع هیجانی ترس را از یاد می‌‌برد و بسا که اقدامی شجاعانه می‌‌کند؛ ولی هنگامی که از آن شرایط دور می‌‌شود و هیجانات ناشی از آن آرام می‌‌گیرد، حالت عادی خود را باز می‌‌یابد و توانایی آن قبیل اقدامات را از دست می‌‌دهد؛ چرا که شجاعت در نفس او رسوخ نیافته و جایگاه ثابتی پیدا نکرده است.