چکیده و خلاصه

مقدمه «سنت» پس از قرآن دوّمین منبع دین شناخت به شمار مى‌آید که تبیین و تفسیر کلّیات قرآن را برعهده دارد. اگر آموزه‌هاى قرآن را براساس روایت نبوىِ «إنّما العلم ثلاثه: آیة محکمة، أَوْ فریضة عادلة، أو سنّة قائمة؛ علم بر سه دسته است: نشانه‌اى استوار، یا واجبى میانه، یا سنتى برپا»،[1] به سه بخش اساسىِ عقاید، اخلاق و احکام تقسیم کنیم، «سنّت» دیدگاه‌هاى اسلام را در این سه بخش به تفصیل تبیین مى‌کند. پاسخ گویى سنت ـ در تمام عرصه‌هاى دین شناخت ـ در کنارقرآن؛ نشان‌گر اهمیت وجایگاه بلندآن است. بدین‌خاطر پیامبراکرم (ص) سنت را به عنوان قرین قرآن، دومین موهبت الهى براى خود دانسته است؛ آنجا که فرموده: «اوتیت القرآن ومثله معه؛ به من قرآن وبا قرآن همسان آن(سنت)ارزانى شده است».[2] اهتمام پیامبر اکرم  (ص) و اهل بیت  (علیهم‌السلام) به تعلیم و انتشار آموزه‌هاى روایى و تاکید بر ثبت و ضبط آنها و نیز کوشش عموم صحابه، تابعان و شاگردان ائمه (علیهم‌السلام)  در فراگیرى حدیث، ثبت و نشر آن، به رغم ممانعت از کتابت و تدوین حدیث طىّ یک سده که در تاریخ حدیث اهل سنت اتفاق افتاد، حکایت‌گرِ نقش و جایگاه «سنّت» است. با آغاز تدوین سنت در سده سوّم، هزاران روایت در قالب جوامع روایى، گردآورى شد و درپى آن دانش‌هاى تخصصى حدیث؛ هم چون علم رجال بخاطر ضرورت شناخت هرچه بیشتر راویان حدیث، و درایة الحدیث براى تبیین تقسیمات و اصطلاحات حدیثى، پدیدار شد و هزاران اثر علمى گران سنگ به رشته تحریر درآمد. آنچه امروز با عنوان جوامع روایى، منابع مصطلح الحدیث، رجال، شرح احادیث و... در اختیار ما قرار گرفته ،حاصل چهارده سده کوشش بى وقفه و مستمر، در ثبت، انتشار و تبیین گستره‌هاىِ دانشِ حدیث است، که اهتمام ما را براى بازشناخت این دانش‌ها و تعمیق و توسعه آنها براى انتقال به نسل‌هاى آینده مى‌طلبد. کتابى که پیش رو دارید، گزیده‌اى است از دو جلد کتاب که با عنوان حدیث‌شناسى نگاشته شده و امید است به زودى انتشار یافته و در دسترس علاقمندان قرار گیرد. در این کتاب دانش‌هاى حدیثى به چهار دانش اصلى تقسیم شده‌اند که عبارتند از: الف. تاریخ حدیث؛ ب. درایة الحدیث، یا مصطلحات حدیث؛ ج. رجال حدیث؛ د. فقه الحدیث. از آنجا که برخى از مباحث؛ هم چون آشنایى با تعاریف پرکاربرد، دلایل حجّیت سنت و... نقش مقدمیّت  اشته و آگاهى از آنها براى دریافت سایر مباحث و فصول ضرورى است، در نخستین فصل از این کتاب حت عنوان: «بازشناخت کلیاتى پیرامون حدیث» به این مباحث اشاره و پیرامون آنها گفت و گو شده است. با توجه به آن که تاریخ حدیث اهل سنت تا حدود زیادى با تاریخ حدیث شیعه متفاوت است، مبحث نخست [= تاریخ حدیث] به دو فصل جداگانه تحت عنوان: تاریخ حدیث اهل سنت و تاریخ حدیث شیعه تقسیم شده است. از این رو مباحث کتاب در شش فصل انعکاس یافته است و به منظور تسهیل در تدریس کتاب و فراگیرى مباحث آن و نیز تشویق طلاب و دانشجویان به پژوهش و تحقیق در زمینه دانش‌هاى حدیثى، دو بخش: چکیده مباحث و پژوهش در پایان هر فصل پیش بینى شده است. از خداوند متعال بخاطر توفیق انجام این کار سپاسگزارم واز کلیه دست‌اندرکارانى که در انتشار این کتاب نقش داشته‌اند، تقدیر و تشکّر مى‌نمایم و امیدوارم این اثر در توسعه و تعمیق دانش‌ها و آموزه‌هاى حدیثى براى طلاب و دانشجویان عزیز و کلیه علاقمندان به مطالعات حدیثى مفید واقع شود. واللّه‌ولىّ‌التوفیق قم/على‌نصیرى 29 صفر 1426