چکیده و خلاصه

مقدمه اخلاق در گفتمان دین اسلام، منحصر به راهکارهایی برای بهبود رابطه انسان با دیگر انسان‌ها نیست، بلکه هرنوع تعامل و رابطه با خود، هستی و خداوند را نیز به عنوان ساحت‌های به هم پیوسته و مرتبط مورد توجّه قرار می‌‌دهد. آدمی نمی‌‌تواند در پی بهسازی ارتباط با دیگران باشد و از دیگر ابعاد اخلاقیات در تعامل با خود و طبیعت و خداوند غافل بماند. در این میان چیستی و چگونگی رابطه مطلوب با خداوند از جایگاهی به مراتب اساسی‌‌تر از دیگر ابعاد اخلاقی برخوردار است. اخلاق بندگی یا بایسته‌‌های ارتباط مستقیم با خداوند، زیربنایی‌‌ترین اساس تغییر بینش نسبت به موضوعات اخلاقی است و خودکنترلی به عنوان ویژگی اساسی توصیه‌‌های اخلاقی، نسبت وثیقی با این قسم از اخلاقیات اسلامی دارد. اخلاق الهی تنها بیان اقتضائات عبودیت و بندگی نیست، بلکه بنا نهادن رفتارهای انسان در همه عرصه‌‌های زندگی فردی و اجتماعی، بر پایه بینش برآمده از تمرین بندگی و تعمیق عبودیت است. ازاین‌رو می‌‌توان بنیان اخلاق اسلامی را در اخلاق الهی جستجو کرد و با ترویج صحیح و عالمانه آن، موجبات نشر معارف و کاربردی شدن آموزه‌‌های دین را در عرصه عمل فراهم آورد. این کتاب در دو بخش تنظیم شده است: در بخش اول در بیست درس به اخلاق الهی پرداخته شده است و در یک سیر منطقی و علمی بر اساس فرآیند رشد معنوی انسان، از معرفت تا بررسی برخی عبادات از منظر اخلاق الهی، به طرح مباحث درسی پرداخته شده است. طرح مباحث با بیانی روان و علمی و توجّه به کاربردی بودن آنها و بیان راهکارها، همواره در اثنای نگارش این دروس مد نظر بوده است. بخش دوم این کتاب نیز دربردارنده مباحث ارزشمندی در باب کلیّات دانش اخلاق است؛ مباحثی همچون تعریف اخلاق، دانش اخلاق، بیان نیاز به علم اخلاق، تبیین چیستی اخلاق اسلامی، رابطه اخلاق و دین و... از مباحثی است که در بخش نهایی این کتاب طرح و تبیین شده است. با توجه به جامعه مخاطبان این کتاب که طلاب ورودی حوزه علمیه هستند، چینش مباحث و مقدم کردن مباحث اخلاق بندگی بر کلیات علم اخلاق، می‌تواند بر رغبت فراگیران نوپایه به مباحث اخلاقی بیفزاید و نیز بعد از آشنایی اجمالی با آموزه‌های اخلاقی، کلیات این دانش را به آنها معرفی کند. محتوای این اثر بر پایه استناد به به منابع وحیانی و میراث روایی شیعی پی‌‌ریزی شده است و در بیشتر مباحث، از آیات قرآن کریم و منابع اصیل روایی مانند «کافی»، «کتاب من لایحضره الفقیه»، «نهج البلاغه» و دیگر منابع روایی شیعه در قرون اولیه، نکاتی ارزشمند استخراج شده است. همچنین تلاش شده تا مباحث براساس الگوی کتاب درسی نگارش، و از عناصر آموزشی چون اهداف، پیش سازمان، چکیده درس، پرسش و تمرین جهت آموزش بهتر و ایجاد انگیزه و رغبت فراگیران بهره گرفته شود. در اینجا از اساتید محترم تقاضا می‌‌شود تا با توجّه به ضرورت تبیین عالمانه اخلاق الهی و خلئی که از این ناحیه در جامعه اسلامی احساس می‌‌شود، فراگیران محترم را با بیانی دلنشین به این مباحث فرابخوانند و انگیزه پیگیری و پژوهش در این عرصه را در دل طالبان این دروس زنده کنند و در تدریس با بهره‌گیری از عناصر آموزشی چون پیش سازمان و تمرین، در ایجاد رغبت بیشتر فراگیران به اخلاق الهی، مدد گیرند. همچنین از طلاب محترم انتظار می‌‌رود، این دانش ارزشمند و متعالی را مقدمه‌ای برای نیل به اهداف عالی بندگی دانسته و با کمک اساتید خود در این مسیر نورانی گام بردارند و امید است اساتید و طلاب محترم، دست‌اندرکاران تألیف این کتاب را از بیان انتقادها و پیشنهادهای سازنده خود محروم نسازند. در پایان لازم است از همه کسانی که در تدوین این کتاب نقش داشتند، به ویژه فاضل ارجمند جناب آقای حجة الاسلام دکتر رضا حبیبی و آقایان میثم قاسمی و حمیدرضا حق‌شناس تشکر کنیم. و من الله التوفیق محمدباقر تحریری