چکیده و خلاصه

مقدمه از جمله دستورهای مهم و مورد تأکید اسلام درباره وظایف هر مسلمان متعهد، نحوه رفتار او با دیگران است. انسان موجودى مدنى و اجتماعی است و زندگى فردى براى او بسیار دشوار است. به صورت عادی، انسان‌‌ها از زندگی فردی گریزان هستند، ازاین رو باید ارتباط اعضای جامعه با یکدیگر را تقویت کرد. البته لازم است حدود و مرزهایی در قالب قانون وجود داشته باشد تا زندگی همه در سایه عمل به آنها با آرامش و رفاه سپری شود. این ارتباط ضرورت اجتماع انسانى را در بردارد و حقوق و وظایفى را براى افراد در برابر یکدیگر ایجاب مىکند که با صرف‌نظر از آن، اجتماع صالحى که هدایتگر انسانها به اهداف معین در هستى باشد، امکان‌پذیر نخواهد بود و ناگزیر فرد و جامعه را نابود و به وجود لغو و بیهودهاى تبدیل می‌کند؛ درحالی که با دقت در نظام محکم و استوار عالم، لغوى وجود ندارد. معارف قرآن و سنت، آکنده از بیان این حقوق و وظایف است. عمده این حقوق و وظایف عملى و اخلاقى در اسلام و ادیان الهى در پرتو جامعه شکل گرفته و اجرا شده است؛ از این رو دین مقدس اسلام، پیشرفته‌‌ترین شکل نظام اجتماعى و سیاسى را دارد که از ولایت تکوینى و تشریعى حق تعالى شروع مىشود و در زمان گذشته به ولایت پیامبر اکرم و ائمه اطهار(صلوات الله علیهم) و در زمان غیبت امام زمان(عج) به ولایت فقیه عادل جامعالشرایط ختم مىشود. به این دلیل است که با اندکی درنگ درمی‌یابیم، بیشترین وظایف عملی و اخلاقی دربارۀ اجتماع و اصلاح آن، در دین مقدس اسلام که پیشرفته‌‌ترین و جامع‌‌ترین قانون‌‌های سعادت بخش را در خود جا داده، ذکر شده است. همان‌طور که در دیگر کتاب‌‌های این مجموعه بیان خواهد شد، اخلاق، به چهار دستة؛ اخلاق الهی(ارتباط مستقیم با خداوند)، اخلاق فردی(ارتباط با خود)، اخلاق اجتماعی(ارتباط با دیگر افراد) و اخلاق زیستی(ارتباط با محیط طبیعی) تقسیم می‌شود، که این حیطه‌ها ارتباط محکمی با یکدیگر دارند، و با التزام به مجموع آنها، می‌توان مسیر بندگی را پیمود. اخلاق اجتماعی به نوبه خود به دو بخش «اخلاق اجتماعی عام» و «اخلاق اجتماعی خاص»، قابل تقسیم است. در «اخلاق اجتماعی خاص»، آن دسته از ارزش‌‌های اخلاقی که در حیطه خاصی از ابعاد زندگی اجتماعی انسان، مثل اقتصاد، تعلیم و تربیت، خانواده و سیاست کارب رد دارد، بحث می‌‎شود و در «اخلاق اجتماعی عام» ارزش‌‌های فراگیری چون تواضع، خیرخواهی، عدالت و حلم و... بررسی می‌‌شود. کتاب پیش‌‌رو در تبیین این گونه از ارزش‌های اخلاق اجتماعی سامان یافته است و در هر بخش، مفهوم‌شناسی، اهمیت و راهکار آراستگی به یک یا چندین فضیلت اخلاق اجتماعی تبیین شده است. می‌‌توان بیان راهکارهای مختلف در التزام به هریک از ارزش‌‌ها را از امتیازهای این پژوهش به شمار آورد. محتوای این اثر بر پایه استناد به منابع وحیانی و میراث روایی شیعه پی‌‌ریزی شده است. برای ترسیم این اخلاق ناب، از آیات قرآن کریم و منابع اصلی روایی، مانند؛ «کافی»، «کتاب من لایحضره الفقیه»، «نهج البلاغه» و دیگر منابع روایی شیعه در قرون اولیه، نکاتی ارزشمند انتخاب شده است. همچنین تلاش شده بحث‌‌ها بر اساس الگوی کتاب درسی نگارش شود، و از عناصر آموزشی چون: اهداف، پیش‌سازمان، چکیده درس، پرسش و تمرین جهت آموزش بهتر و ایجاد انگیزه و رغبت فراگیر بهره گرفته شده است. در اینجا لازم است از اساتید محترم درخواست شود با بهره‌‌گیری از کتاب‌‌های روایی دیگر، در زمینه اخلاق اسلامی و عناصر آموزشی چون پیش سازمان، و تمرین به آراستگی اخلاقی طلاب افزوده، و انگیره بیشتری برای فراگیر ایجاد کنند. همچنین از طلاب محترم انتظار می‌‌رود، این دانش ارزشمند و متعالی را مقدمه‌ای برای نیل به اهداف عالی بندگی دانسته و با کمک اساتید خود در این مسیر نورانی گام بردارند و امید است اساتید و طلاب محترم، دست اندرکاران تالیف این کتاب را از بیان انتقادها و پیشنهادهای سازنده خود محروم نسازند. در پایان از همه کسانی که در تدوین این کتاب نقش داشتند به ویژه همکاران محترم تالیف، فاضل ارجمند آقای رضا حبیبی، ارزیاب و فضلای محترم آقایان؛ میثم قاسمی، کاظم دلیری و حمید رضا حق‌شناس تشکر می‌نمایم. و من الله التوفیق محمد باقر تحریری