چکیده و خلاصه

علم رجال به بررسی احوال و اوصاف راویان حدیث و بیان اصول و قواعد آن می‌پرازد. ناقدان حدیث همواره به بررسی احوال راویان مذکور در سلسله اسناد احادیث پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و ائمه(علیهم السلام) اهتمام داشته و از آن به مثابهٔ دانشی کمکی برای علم الحدیث و در نتیجه فقه بهره برده‌اند. علمای شیعه و سنی آن را وسیله‌ای در خدمت علم حدیث و فقه دانسته و در این باب آثار بسیار آفریده‌اند و تاکنون این جریان ادامه دارد. از علم رجال دو برداشت رایج است: نخست بیان نام و کنیه و موطن راویان و ارزیابی وثاقت یا عدم وثاقت آنها (اسماء الرجال) و دوم قواعد و ضوابط کلی‌ای که فقیهان و محققان به وسیلهٔ آنها احوال و اوصاف راویان را با جزئیات موجود در کتاب‌های رجالی می‌یابند. اهل سنت نیز علم رجال را بر مجموعهٔ آگاهی‌هایی چون معرفة الصحابه، جرح و تعدیل، کتاب‌های تاریخ الرجال محلی و کتاب‌های اسماء الرجال اطلاق می‌کنند. مفهوم‌شناسی علم رجال صورت مختصر ترکیب سه جزئی «علم رجال الحدیث» است و معنای آن شناسایی راویان حدیث است. واژهٔ رجال به معنای جنسیت نیست و شامل راویان زن هم می‌شود. گاهی نیز از علم رجال به فن الرجال و علم رجال الحدیث تعبیر می‌شود. در متون کهن اهل سنت نیز تعابیری مانند جرح و تعدیل، تاریخ رواة الحدیث، الطبقات، طبقات رواة الحدیث و طبقات المحدثین استفاده می‌شد. پس از اخباریان، اصولیان با دفاع از علم رجال، هویتی مستقل به آن بخشیدند و نسبت آن با درایة الحدیث و علم تراجم و... را بیان کردند. از قرن سیزدهم به بعد، تعاریف متعددی برای رجال ذکر شد. علم رجال علمی است که با آن توانایی شناخت احوال خبر واحد از جهت صحت و ضعف آن و آنچه در حکم این دو است حاصل می‌شود و این شناخت خود از رهگذر شناخت سند و اشخاص و اوصاف راویان متن از حیث مدح یا قدح شدن و آنچه در معنای این دو است به دست می‌آید. این تعریف را محمد جعفر استرآبادی (متوفی 1263) به عنوان یکی از نخستین تعریف‌ها را مطرح کرد. [نیازمند منبع] علم رجال علمی است که به کمک آن قدرت شناسایی احوال راویان از حیث اتصاف به عدالت، وثاقت و ممدوح بودن یا اتصاف به ضعف و مذموم بودن و امثال آنها و نیز توانایی شناخت اصول و ضوابط کلی برای تمیز مشترکات و خالی بودن اسناد از غلط و امثال آنها حاصل می‌آید. این تعریف را نیز استرآبادی در کتاب الایجاز فی علمی الرجال و الدرایة آورده است که با تعریف رجالیان بعد از او مشابهت بسیار دارد و پایه تعریف‌های بعدی شده است. علم رجال علمی است که به کمک آن شخصیت و اوصاف رجال واقع در سند حدیث از حیث ممدوح یا مذموم‌بودن شناخته می‌شود. کجوری شیرازی (متوفی 1293) این تعریف موجز را بیان کرده است. تعریف حاج ملاعلی کنی (متوفی 1306) بیش یا کم شبیه به تعریف کجوری شیرازی است. جایگاه علم رجال درباره اهمیت و نیاز به علم رجال اختلاف نظر است. اصولیان با ادله‌ای علم رجال را از مقدمات استنباط حکم شرعی می‌دانند و در مقابل مخالفان که بیشتر اخباریان‌اند، علم رجال را نفی می‌کنند. پیش از ظهور جریان اخباری، نیاز به علم رجال در میان علمای امامیه مسلم و بدیهی بود. محدثان مقدم مانند برقی، کلینی آثاری در رجال نوشتند. این درس توسط استاد آیت الله حسینی قزوینی از اساتید مبرز علم رجال حوزه قم تدریس شده است ، زبان تدریس به صورت فارسی همراه با متن آموزشی می باشد.